Əhli-beyt kimlərdir ?
Ərəb dili mütəxəssisləri və islam alimləri Əhli-beyt məfhumunun mənasını geniş şəkildə şərh ediblər. Onlar yalnız dörd nəfərin – Əli, Fatimə, Həsən və Hüseynin (Allah onlardan razı olsun!) Əhli-beytdən olduğunu iddia edənlərin əksinə olaraq, bu məfhumun ən əvvəl peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) həyat yoldaşlarını əhatə etdiyini bildiriblər. Əhli-beytin yalnız dörd nəfərdən ibarət olduğunu söyləmək dilçi alimlərin və din alimlərinin bu məsələ ilə bağlı söylədikləri fikirlərə, eləcə də Quran və Sünnəyə ziddir.
İbn Faris «Məqayis əl-luğa» kitabında: «Ərəbcə ət-təəhhul sözünün evlənmək mənasında işləndiyini, kişinin əhli onun arvadına və ona ən yaxın insanlara, evin əhli onun sakinlərinə, islam əhli onu qəbul edib Allah-təalanın qoyduğu qayda-qanunlara əməl edən insanlara» – deyildiyini bildirir. (İbn Faris «Maqayis al-Luğa» cild 1, səhifə 150.)
Dilçi alim ər-Rağib əl-İsfahaninin bu məsələyə münasibəti belədir: «Kişinin əhli onun qohumlarına və onunla eyni dində olan insanlara deyilir. Həmçinin bu, sənətləri eyni olan, bir evdə və ya ölkədə yaşayan insanlara da aiddir. Əslində isə kişinin əhli onunla bir yerdə yaşayan şəxslərdir. Sonralar bu məna daha da genişlənərək aralarında qohumluq əlaqəsi olan insanlara da şamil edilmişdir. Qeyd edək ki, Quranın «əl-Əhzab» surəsinin 33-cu ayəsinə görə Əhli-beyt deyildikdə peyğəmbərin ailəsi nəzərdə tutulur. Həmin ayədə deyilir:
"…Ey əhli-beyt! Allah sizdən çirkinliyi yox etmək və sizi tərtəmiz (pak) etmək istər" («əl-Əhzab», 33).
Beləliklə, kişinin əhli dedikdə zövcəsi, islam əhli dedikdə isə onun qayda-qanunlarına əməl edən insanlar nəzərdə tutulur. Sonra o bildirir ki, ərəbcə, kişi evlənərsə ona ailə sahibi oldu deyilir və birinə Allah-təala səni Cənnətdə evləndirsin dedikdə həmin məna nəzərdə tutulur». (ər-Rağib əl-Əsfahani, «al-Mufradat fi Qarib al-Quran», səhifə 29.)
İbn Manzurun «Lisən əl-arab» kitabında qeyd edilir ki, «Məzhəb əhli onun ardıcıllarına, islam əhli onun qayda-qanunlarına əməl edənlərə, əmr əhli hakimlərə, ev əhli onun sakinlərinə, kişinin əhli ona ən yaxın insanlara deyilir və Peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) Əhli-beyti onun zövcələri, qızları və kürəkəni Əlidir. Peyğəmbərin Əhli-beytinin yalnız onun zövcələrindən ibarət olduğu da nəql edilmişdir. Sonra o bildirir ki, ərəb dilində «ət-təəhhul» sözü evlənmək mənasında işlədilir və arvadı, uşaqları olan kişiyə «əhil», evlənməyən şəxsə «azəb», kişiyə ən yaxın insanlara onun əhli, Allah-təalaya və peyğəmbərinə yaxın olan insanlara isə övliyalar deyilir» (İbn Manzur «Lisan əl-Arab», cild-11, səhifə 29-30.)
«Təc əl-arus» kitabında bu məsələ ilə bağlı deyilir ki, «Məzhəb əhli onu qəbul edib inanan insanlar, kişinin əhli zövcəsi və övladlarıdır. Quranın «əl-Qəsəs» surəsinin 29-cu ayəsində də həmin bu məna nəzərdə tutulur. Bu ayədə belə qeyd olunur:
"Musa (onillik xidmət) müddətini başa vurub ailəsi ilə birlikdə (Misirə tərəf) yola çıxdığı zaman Tur dağı tərəfdə bir od gördü…" («Əl-Qəsəs», 29).
Ayədəki ailə sözü ilə Musa peyğəmbərin zövcəsinə işarə olunur. Məhəmməd peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) əhli dedikdə də onun zövcələri, qızları və kürəkəni Əli (Allah ondan razı olsun!) qəsd olunur. Həmçinin onun əhlinin ona yaxın kişi qohumlarını, nəvələrini əhatə etdiyi də qeyd olunmuşdur. Aşağıdakı ayələrdə də yuxarıda qeyd etdiyimiz məna nəzərdə tutulur. Allah-təala Quranda buyurur:
«Əhlinə namaz qılmağı əmr et, özün də ona (namaza) səbrlə davam et» («Taha», 132).
Digər Quran ayəsində isə belə deyilir:
«…Ey Əhli-beyt! Allah sizdən çirkinliyi yox etmək və sizi tərtəmiz (pak) etmək istər» («əl-Əhzab», 33).
Başqa bir ayədə Allah-təala buyurur:
«… Ey ev əhli! Allahın mərhəməti və bərəkəti sizin üstünüzdə olsun…» («Hud», 73).
Beləliklə hər peyğəmbərin əhli onun ümməti və millətidir. Allah-təala Quranda buyurur:
«O öz ümmətinə namaz qılmağı, zəkat verməyi əmr edirdi…» («Məryəm», 55).
Ayədə İsmayıl peyğəmbərdən bəhs edilir və oradakı «əhl» sözü yuxarıda qeyd etdiyimiz mənanı ifadə edir.
Həmçinin «əl-Misbah əl-munir» kitabında bu məsələ ilə bağlı deyilir: «Kişinin əhli onun qadınlarına, ev əhlinə və tərəfdarlarına deyilir». («Tac əl-Arus», cild-7, səhifə 217.)
Bununla da dilçi alimlərin qeyd etdiyi dəlillərdən peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) Əhli-beyti dedikdə kimlərin nəzərdə tutulduğu bizə aydın oldu. Beləliklə, peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) Əhli-beytinə onun zövcələri, sonra uşaqları və qohumlar daxildir. Quranda bir neçə yerdə bu mənaya işarə olunmuşdur. Allah-təala Quranda Xəlilullah İbrahim peyğəmbərin hekayətində mələklərin onun yanına mücdə ilə gəlməsindən bəhs edərkən buyurur:
«(İbrahimin) arvadı (Sara pərdə arxasında) durmuşdu (və ya qonaqlara qulluq edirdi). O (bu sözləri eşidib Lut tayfasının başına gələcək müsibətdən qafil olduğuna sevinərək və ya qoca yaşında oğlu olacağına təəccüblənərək) güldü. Bundan sonra Biz onu İshaqla, İshaqın ardınca Yəqubla (İshaqın, ondan sonra Yəqubun dünyaya gələcəyi ilə) mücdələdik. (İbrahimin arvadı) dedi: "Vay halıma! Mən qoca bir qarı, bu ərim də ixtiyar bir kişi olduğu halda, mən necə doğa bilərəm?! Bu çox təəccüblü bir şeydir!"» («Hud», 71-72).
Bu ayələrin davamı olan, yuxarıda göstərdiyimiz «Hud» surəsinin 73-cü ayəsində qeyd olunan Əhli-beyt ifadəsində də İbrahim peyğəmbərin (əleyhissəlam) zövcəsi nəzərdə tutulur. Həmçinin Allah-təala Quranda Musa peyğəmbər (əleyhissəlam) haqqında danışarkən buyurur:
«Musa (onillik xidmət) müddətini başa vurub ailəsi ilə birlikdə (Misirə tərəf) yola çıxdığı zaman Tur dağı tərəfdə bir od gördü. O, ailəsinə dedi: "Siz (mən qayıdanadək burada) durun. Mən bir od gördüm…"» («əl-Qəsəs», 29).
Bu ayədə də Əhli-beyt dedikdə Musa peyğəmbərin (əleyhissəlam) həyat yoldaşı nəzərdə tutulur. Çünki, həmin vaxt Musa peyğəmbərin (əleyhissəlam) yanında həyat yoldaşından başqa heç kim yox idi. Bundan əlavə Quranda peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələrinə xitabən Əhli-beyt ifadəsi işlədilir. Allah-təala Quranda buyurur:
«Evlərinizdə qərar tutun. İlkin Cahiliyyət dövründəki kimi açıq-saçıq olmayın. (Bər-bəzəyinizi taxaraq evdən çıxıb özünüzü, gözəlliyinizi yad kişilərə göstərməyin!) Namaz qılın, zəkat verin, Allaha və Rəsuluna itaət edin. Siz ey (Peyğəmbərin) ev əhli! Allah sizdən çirkinliyi yox etmək və sizi tərtəmiz (pak) etmək istər! Allahın evlərinizdə oxunan ayələrini (Quranı) və Hikməti (Peyğəmbərin qoyduğu qayda-qanunu) xatırlayın. Allah (möminlərə) lütfkardır, (bəndələrinin bütün əməllərindən) xəbərdardır!» («əl-Əhzab», 33-34).
Quran elmləri haqqında azacıq məlumata malik olan insan ayədə qeyd olunan Əhli-beyt ifadəsinin peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələrinə aid olduğunu başa düşər. Çünki ayənin əvvəlindəki "vaqarnə" (evlərinizdə qərar tutun) sözü, ondan əvvəl və sonra gələn ayələrin möminlərin analarına (Allah onlardan razı olsun!) xitabən deyildiyinə dəlalət edir.
Təfsir alimi əl-Qurtubi öz kitabında bu ayənin mənasını belə şərh edir: «Ayədən aydın olur ki, Əhli-beyt anlamı peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələrini və ona yaxın digər insanları əhatə edir. "Yutahhirakum" felinin kişi cinsində işlədilməsi peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm), Əli, Həsən və Hüseynin Əhli-beytdən olmasından irəli gəlir. Çünki, ərəb dilində kişi və qadına birlikdə müraciət edildiyi zaman fel kişi cinsində işlədilir. Ayənin mənasından aydın olur ki, peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələri onun Əhli-beytindən sayılırlar. Ona görə ki, bu ayə onlar haqqında nazil olub və onlardan bəhs edir. Dediklərimizi ayənin mənası da təsdiqləyir!» (əl-Qurtubi «Cəmi əl-Əhkəm əl-Quran», cild-14, səhifə. 183.)
Quranda buyrulan "əhli-beyt” kimdir məsələsində alimlər ixtilaf etmişlər:
1) İbn Abbas, İkrimə, Miqatil, Səid bin Cübeyr (Allah onlardan razı olsun!) kimi böyük səhabələrə görə əHli-beytə Peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) arvadları daxildir. Çünki «əl-Əhzab» surəsinin 28-34-cü ayələrində müraciət peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) arvadlarına edilir:
"Ya Peyğəmbər! Arvadlarına belə de: "Əgər siz dünya həyatını və onun dəbdəbəsini istəyirsinizsə, gəlin sizə talaq haqqınızı verim və gözəl bir tərzdə boşayım! Yox, əgər Allahı, Onun Rəsulunu və axirət yurdunu istəyirsinizsə, Allah içərinizdən yaxşı işlər görənlər üçün böyük bir mükafat hazırlamışdır. Siz ey peyğəmbərin arvadları! Sizdən hansı biriniz açıq-aşkar bir çirkin iş görsə, onun əzabı ikiqat olar. Bu, Allah üçün asandır! Sizdən hər kim Allaha və Rəsuluna itaət edib yaxşı işlər görsə, onun mükafatını ikiqat verərik. Biz onun üçün tükənməz gözəl və minnətsiz ruzi hazırlamışıq. Siz ey Peyğəmbərin arvadları! Allahdan qorxacağınız təqdirdə siz (başqa) qadınların heç biri kimi deyilsiniz. Buna görə də yad kişilərlə yumşaq danışmayın, yoxsa qəlbində mərəz (şəkk, nifaq və günah mərəzi) olan tamaha (özgə təmənnaya) düşər. (Danışdığınız zaman) gözəl danışın. Evlərinizdə qərar tutun. İlkin cahiliyyə dövründəki kimi açıq-saçıq olmayın. Namaz qılın, zəkat verin, Allaha və Rəsuluna iitaət edin. Siz ey ev əhli! Allah sizdən çirkinliyi yox etmək və sizi tərtəmiz, pak etmək etmək istər! Allahın evlərinizdə oxunan ayələrini və hikməti (Peyğəmbərin qoyduğu qayda-qanunu) xatırlayın. Allah (möminlərə) lütfkardır və xəbərdardır” («əl-Əhzab», 28-34).
Bu ayələrdən görünür ki, "ev” deyildikdə Peyğəmbər və arvadlarının yaşadığı məskənlər nəzərdə tutulur və müraciət arvadlaradır.
2) Səhabələrdən Əbu Səid əl-Xudri, Mücahid, Qatadə isə ev-əhlinin Əli, Fatimə, Həsən və Hüseyn (Allah onlardan razı olsun!) olduğunu demişlər. Onların belə demələrinin dəlili "Siz ey ev əhli” ayəsində müraciət formasının ərəb dilinə görə zahirən qadınlara deyil, kişilərə olmasıdır.
Birinci rəy tərəfdarları 2-cini belə rədd edirlər ki, müraciətin qadınlara deyil, kişilərə olması dəlil ola bilməz, çünki bu ərəb dilinin bəlağətindən irəli gəlir. Bəzən təkə cəm kimi, ikiliyə cəm kimi, qadınlara bir nəfər kişi kimi və s. formalarda müraciət edilir. Və Quranda bunlara sübutlar var. Məsələn əl-Maidə surəsinin 6-cı ayəsində dirsək və əlin iki olmasına baxmayaraq, "iki dirsəyi” və "iki əlinizi” deyil, cəm formada "dirsəkləriniz də daxil olmaqla əllərinizi” yuyun deyilir. Hansı ki, ərəb dilində "iki dirsəyi” və "dirsəklərinizi”, "iki əlinizi” və "əllərinizi” sözlərinin müxtəlif deyiliş forması var. Eləcədə "topuqlar” sözü cəm formasında olmasına baxmayaraq, ayədə "iki topuq” kimi işlədilib. Həmçinin Quranda başqa yerdə – «Hud» surəsinin 72-73-cü ayəsində: "(İbrahimin arvadı): "Vay halıma! Mən qoca bir qarı, bu ərim də ixtiyar bir kişi olduğu halda mən necə doğa bilərəm?! Bu çox təəccüblü bir şeydir!” (Mələklər ona) dedilər: "Allahın əmrinə təəccübmü edirsən? Ey ev əhli! Allahın bərəkəti və mərhəməti üstündə olsun...” - deyilir. Burada da müraciət edilərkən, qadınlara xas olan "sizə” şəxs əvəzliyi kimi, "aleykunnə” əvəzinə "aleykum” - kişilərə müraciət forması işlədilir. Hətta ərəb dilində "keyfə əhlukə” (arvadın, ailən necədir?) sualına "hum bixeyr” (onlar yaxşıdır) kimi cavab verilir. "Hum” isə kişi cinsinə aid şəxs əvəzliyidir.
Deməli, Peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) arvadları əhli-beytə daxildirlər. Əgər müraciət forması kişilərədirsə, bəs Fatimə? Onda gərək Fatimə ev əhlinə daxil edilməsin. Yox, əgər Fatimənin əhli-beytə daxil edilməsinə səbəb onu Peyğəmbər öz əbasının altına salmasıdırsa, onda yalnız əba altına salınan 4 nəfər - Əli,Fatimə,Həsən və Hüseyn (Allah onlardan razı olsun!) əhli-beytə daxildirlər. Bu da doğru deyil. Çünki əhli-beyt məfhumu geniş olub, ora çoxları daxildir.
Bu iki fikir arasındakı ixtilafların təfərrüatını araşdırmamaq üçün 3-cü orta bir fikir var ki, o da budur:
3). Qurtubi və İbn Kəsir kimi təfsir alimlərinə görə "Siz ey ev əhli” ayəsində zikr olunan "ev əhli”-nə həm Peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) arvadları, həm də Əli, Fatimə, Həsən və Hüseyn (Allah onların hamısından razı olsun!) aiddir. Çünki, İbn Abbas və başqalarının rəvayətləri də bildirir ki, Rəsulullahın
(sallallahu aleyhi və səlləm) evində sakin olanlar onun arvadlarıdır və ayələrdə müraciət onlaradır. Digər tərəfdən Əli, Fatimə, Həsən və Hüseyn də (Allah onlardan razı olsun!) nəsəb və ailə baxımından əhli-beytə daxildirlər. Ayənin onların səbəbi ilə nazil olmasını bildirən rəvayətlər də bu fikirdə olmaq üçün dəlildir.
«Əl-Əhzab» surəsinin 30-cu ayəsində: «Siz ey Peyğəmbərin zövcələri!…», 31-ci ayəsində: «Sizdən hər kim…», 32-ci ayəsində: «Siz ey Peyğəmbərin zövcələri!…», 33-cü ayəsində: «Evlərinizdə qərar tutun…», 34-cü ayəsində: «Allahın evlərinizdə oxunan ayələrini…» kimi Peyğəmbərin zövcələrinə müraciət edildiyi halda, «…Siz ey ev əhli!…» hissəsini ayıraraq bunun Peyğəmbərin zövcələrinə aid olmadığını iddia etmək düzgün deyil.
Görkəmli islam alimi İbn əl-Qeyyim peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələrinə xitabən nazil olan yuxarıda qeyd etdiyimiz «əl-Əhzab» surəsinin 30-34-cü ayələrindən bəhs edərkən deyir: «Peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələri onun Əhli-beytindən sayılırlar. Bu ayələr onlar haqqında nazil olduğuna görə onları istisna etmək düzgün deyil. Daha doğrusunu Allah bilir» (İbn əl-Qeyyim «Cələl əl-Əfhəm fi salat va səlləm», səhifə. 117.)
Həmin məsələyə təfsir alimi Hafiz İbn Kəsirin münasibəti isə belədir: "Əl-Əhzab surəsinin 33-cü ayəsi peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələrinin Əhli-beytdən olmalarına dəlalət edir. Bu ayə onların haqqında nazil olub və onun, peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələrini, eləcə də onlarla bərabər başqa insanları əhatə etməsi daha həqiqətə uyğundur". Sonra o deyir: "Quranı diqqətlə oxuyan şəxs «əl-Əhzab» surəsinin 33-cü ayəsində qeyd olunan Əhli-beyt ifadəsinin peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələrinə işarə etdiyinə şübhə etməz, çünki ayənin məzmunu buna dəlalət edir. Ona görə Allah-təala bütün bunlardan sonra buyurur:
«Allahın evlərinizdə oxunan ayələrini (Quranı) və Hikməti (Peyğəmbərin qoyduğu qayda-qanunu) xatırlayın…» («əl-Əhzab», 34).
Bu o deməkdir ki, ey peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm)
zövcələri, Allah-təalanın peyğəmbərinə
(sallallahu aleyhi və səlləm) Quran ayələrini və Sünnəni sizin evinizdə nazil etdiyini bilin". Bu ayəni böyük alim Qatədə belə şərh edir: "Bütün insanlardan fərqli olaraq sizə verilən bu neməti xatırlayın. Çünki vəhy başqa insanların yox, məhz sizin evdə nazil olurdu. Bu nemətə və rəhmətə ən çox layiq görülən qadın isə peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcəsi Aişədir (radıyallahu anhə) ". Peyğəmbər
(sallallahu aleyhi və səlləm) bildirib ki, zövcələri içərisində yalnız Aişə (radıyallahu anhə) ilə birlikdə olduğu zaman ona vəhy nazil olub. Bəzi alimlər bunun Aişənin (radıyallahu anhə) peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) bakirə olaraq evləndiyi yeganə qadın olması və peyğəmbərdən
(sallallahu aleyhi və səlləm) başqa heç kimlə bir yastığa baş qoymaması ilə bağlı olduğunu bildirirlər. O bütün bu xüsusiyyətlərə görə həmin şərəfə layiq görülüb və beləliklə, əgər peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələri Əhli-beytdən sayılırlarsa, onda onun qohumlarının bu adla çağırılmağa haqları daha çox çatır. Bu barədə peyğəmbər
(sallallahu aleyhi və səlləm) hədislərindən birində buyurur: «Ey Rəbbim! Bunlar mənim Əhli-beytimdir və Əhli-beytim daha haqlıdır!» (İbn Kəsir. «Təfsir Quran əl-Azim», cild-5, səh.452-458.)
Məhəmməd peyğəmbər
(sallallahu aleyhi və səlləm) kimlərin onun Əhli-beytindən olduğunu öz hədislərində bildirib. İmam Buxari Ənəs bin Malikə (radıyallahu anhu) istinadən peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) Zeynəb bint Cəhş (radıyallahu anhu) ilə evlənməsi hadisəsini rəvayət edib. Həmin hədisdə peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) Aişənin (radıyallahu anhə) otağına gəlib: «Ey Əhli-beyt! Allahın rəhməti və salamı sizə olsun!» – dediyi və Aişənin (radıyallahu anhə) ona: «Sənə də Allahın rəhməti və salamı olsun! Əhlin necədir? Allah mübarək etsin!» – deyə cavab verdiyi, sonra peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) bütün zövcələrinin otaqlarını gəzərək onlara eyni sözlərlə müracəit etdiyi və Aişənin (radıyallahu anhə) verdiyi cavabı təkrar etmələri qeyd olunur. (əl-Buxari «Cəmi əl-Səhih», cild-3, səhifə.177.)
Bununla peyğəmbər
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələrinin onun Əhli-beytindən olduqlarını bildirir. Bu barədə yalnız islam ümmətinin ən fəzilətli şəxsiyyətlərindən sayılan peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) səhabələrinə (Allah onlardan razı olsun!) qarşı ürəyi kinlə dolu olan şəxs mübahisə edə bilər.
Böyük alim İbn əl-Qeyyim alimlər arasında Əli-beyt ifadəsinin kimləri əhatə etməsi məsələsi ətrafında da fikir ayrılığının mövcud olduğunu qeyd edir. O, bu məsələ ilə bağlı dörd fikrin irəli sürüldüyünü bildirir:
Birincisi. Peyğəmbərin Əli-beyti sədəqə qəbul etmələri haram buyurulan şəxslərdir. Həmin şəxslərin kim olması ilə bağlı üç fikir söylənilmişdir:
1– Şafii məzhəbinə və İmam Əhməddən nəql edilən bir rəvayətə görə onlar Həşim və Müttalibin oğullarıdır.
2– İmam Əbu Hənifəyə və İmam Əhməddən nəql edilən digər bir rəvayətə görə peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) Əli-beyti yalnız Həşim oğullarıdır. Maliki məzhəbindən olan İbn əl-Qasimin də rəyi belədir.
3– Əli-beyt Həşimin oğullarından başlayaraq Qalib oğullarına qədər olan bir nəsli əhatə edir. Beləliklə, Müttalibin, Ümeyyənin və Nofəlin oğulları da Əli-beytdən sayılırlar. Bu Maliki məzhəbindən olan Əşhəbin rəyidir.
Sonra o, Əli-beyt dedikdə sədəqə qəbul etmələri haram buyurulan şəxslərin nəzərdə tutulması fikrinin İmam Şafiiyə, Əhmədə və onların əksəriyyət təşkil edən yoldaşlarına mənsub olduğunu bildirir.
İkincisi. Peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) ailəsi onun övladları və zövcələridir. Bunu Abd əl-Bərr «ət-Təmhid» kitabında qeyd edir. O, kitabının Abdullah bin Əbu Bəkrdən bəhs edən hissəsində Əbi Həmid əs-Səidinin hədisini şərh edərkən bəzi alimlərin peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) ailəsinin onun zövcələrindən və övladlarından ibarət olduğunu bildirdiklərini nəql edir. Çünki, Malikin Nəim əl-Mucmirdən rəvayət etdiyi hədisdə deyilir: «Allahım! Məhəmmədə və onun ailəsinə xeyir-dua ver!» (İmam Malik «əl-Muvatta», cild-1, səh.165.)
Əbu Həmid əs-Səidinin hədisində isə deyilir: «Allahım! Məhəmmədə, zövcələrinə və övladlarına xeyir-dua ver». Alimlər bu hədisin birinci qeyd etdiyimiz hədisi şərh etdiyini bildirirlər. Bu hədislərdən peyğəmbərin ailəsinin onun zövcələrindən və övladlarından ibarət olduğu aydın olur.
Üçüncüsü. Peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) ailəsi Qiyamət gününə qədər onun ardınca gedən insanlardır. Bunu İbn Abd əl-Bərr bəzi alimlərdən rəvayət edib.
Dördüncüsü. Peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) ailəsi ümmətinin təqvalı insanlarıdır. Bu qazi Hüseyn və dilçi alim Rağibin rəyidir.
Sonra o hər bir rəyin müəllifinin istinad etdiyi dəlillərə toxunur və hansının səhih və ya zəif olduğunu aydınlaşdıraraq, birinci rəyin, ondan sonra isə ikinci rəyin düzgün, üçüncü və dördüncü rəyin isə zəif olduğunu bildirir. Çünki Məhəmməd peyğəmbər
(sallallahu aleyhi və səlləm): «Həqiqətən, sədəqə almaq Məhəmmədin ailəsinə yaraşmaz» («Səhih əl-Cəmi», cild-3, səh.753.)
«Məhəmmədin ailəsi məhz bu maldan yeyər» («Səhih əl-Buxari», cild-2, səh.301.)
«Ey Allahım! Məhəmmədin ailəsinin ruzisini qut et. ( «Səhih əl-Buxari», cil-4, səh.123.) - hədisləri ilə onun ailəsi ilə bağlı şübhəni aradan qaldırmışdır. Beləliklə, bu hədislərdə qeyd olunan Məhəmmədin
(sallallahu aleyhi və səlləm) ailəsi ifadəsi bütün islam ümmətini əhatə etmir. Həmçinin namazda dediyimiz «Əli-Məhəmməd» sözləri ilə hədislərdə oxuduğumuz «Əli-Məhəmməd» ifadəsinin mənası eynidir! Bu sözləri başqa cür şərh etmək düzgün deyil. Zövcələr və övladlar kəlməsinin ayrıca qeyd olunmasına gəldikdə isə, bu təkcə onların Əli-Beytdən olmalarına yox, əksinə, peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) ailəsinin təkcə onlardan ibarət olmadığına dəlalət edir. Çünki, Əbu Davud Nəim əl-Mucmirə istinadən Əbu Hureyrənin peyğəmbərə
(sallallahu aleyhi və səlləm)
belə salavat etdiyini rəvayət edir: «Ey Allahım! İbrahimə xeyir-dua verdiyin kimi Məhəmməd peyğəmbərə, onun möminlərin anaları olan zövcələrinə, övladlarına və Əhli-beytinə xeyir-dua ver» (İbn əl-Qeyyim «Cələl əl-Əfhəm fi salat v salam », səh. 112.)
Bu hədisdə zövcələr, övladlar və Əhli-beyt sözləri bir yerdə qeyd olunur. Bunun səbəbi onların həqiqətən peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) ailəsindən sayılmaları və bu ada layiq görülməyə ən çox haqları çatan insan olmalarıdır. (İbn əl-Qeyyim «Cələl əl-Əfhəm fi salat v salam », səh. 112.)
Böyük alim əş-Şaukəni də alimlər arasında ayədə qeyd olunan Əhli-beyt ifadəsinin kimləri əhatə etməsi məsələsi ətrafında fikir ayrılığının yarandığını qeyd edir. İbn Abbas, İkrimə, Ata, əl-Kəlbi, Muqatil və Səid bin Cübeyr həmin ayənin peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələrindən bəhs etdiyini və orada qeyd olunan evin peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələrinin yaşadığı ev olduğunu bildirmişlər. Onlar aşağıdakı ayələrə əsaslanaraq həmin fikirləri söyləmişlər:
«Ya peyğəmbər! Zövcələrinə belə de:…»; «Allahın evlərinizdə oxunan ayələrini (Quranı) və Hikməti (Peyğəmbərin qoyduğu qayda-qanunu) xatırlayın. Allah (möminlərə) lütfkardır, (bəndələri¬nin bütün əməllərindən) xəbərdardır!» («əl-Əhzab», 28, 34). (Əş -Şəvkani «Fəthul əl-Qadir», cild-4, səh.278)
Həmçinin Məhəmməd Abd ər-Rəhman əl-Mübarəkfuri şeyx Abd əl-Haqqın «əl-Ləməat» kitabında belə dediyini rəvayət edir: «Bilmək lazımdır ki, peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) Əhli-beyti sədəqə qəbul etmələri haram buyurulan şəxslərdir. Onlar Həşim oğullarıdır. Buraya Abbasın, Əlinin, Cəfərin, Aqilin və Harisin də ailələri daxildir. Bu ailələrin üzvlərinə sədəqə almaq haramdır. Həmçinin peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələri də onun Əhli-beytindəndirlər. Burada müraciət onlara edilib. Bu ayədə onları istisna etmək cümlələr arasında uyğunluğu pozur.
Qeyd edək ki, təfsir alimi Razinin bu məsələyə münasibəti belədir: «Ayədə qeyd olunan Əhli-Beyt ifadəsi peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələrini də əhatə edir. Çünki ayələrin ardıcıl şəkildə gəlməsi buna dəlalət edir. Peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələrini istisna etmək və bu ayəni başqa insanlara şamil etmək düzgün deyil. Həmin ayədə müraciətin kişi cinsində edilməsi «əhl» sözünə və ya ərəb dilində kişi ilə qadına birlikdə müraciət edildiyi zaman kişi cinsinə üstünlük verilməsindən irəli gəlir. Əgər müraciət qadın cinsində olsaydı bu ayə təkcə peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələrinə aid olar və Fatimə (radıyallahu anhə) Əhli-beytdən sayılmazdı. Əslində isə alimlər onun Əhli-beytdən olması məsələsi ətrafında yekdil fikirdədirlər.
Beləliklə yuxarıda qeyd etdiklərimiz fikirlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, Məhəmməd peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) zövcələri onun Əhli-beytindəndirlər. Bu Əhl əs-Sünnə və-l-cəmaənin əqidəsidir və hər bir müsəlmanın əqidəsi belə olmalıdır. Sonda qeyd edək ki, Peyğəmbərin
(sallallahu aleyhi və səlləm) Əhli-beyti onun zövcələri, övladları, əmiləri və onların oğullarıdır.
Müəllif: Yaşar Qurbanov "İslam Nuru" kitabı
|
